بزرگترین مجسمه کشف شده در جهان و موزه شهر تاریخی پیشاور ایالت خیبرپختونخوا پاکستان

نویسنده: احمد رضوی

موزه پیشاور یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین موزه‌های پاکستان است که در قلب شهر پیشاور، مرکز ایالت خیبرپختونخوا واقع شده است. این موزه که در سال 1907 میلادی تأسیس شد، از زمان تأسیس خود تا به امروز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و تاریخی کشور شناخته می‌شود. ساختمان این موزه به سبک معماری انگلیس ساخته شده و از همان ابتدا به نام "موزه ویکتوریا" معروف بود. پس از استقلال پاکستان در سال 1947، نام آن به "موزه پیشاور" تغییر یافت.

موزه پیشاور به خاطر مجموعه‌ای از آثار گندهارا که شامل مجسمه‌ها و نقش‌های بودایی است، شهرت دارد. این مجموعه‌ها از مناطق مختلف خیبرپختونخوا و همچنین از منطقه سوات، تخت بهایی و مناطق همجوار جمع‌آوری شده‌اند. علاوه بر آثار گاندهارا، موزه پیشاور دارای مجموعه‌های دیگری از هنرهای اسلامی، آثار باستانی، سکه‌ها و دست‌نوشته‌ها نیز می‌باشد.

تاریخچه موزه پیشاور

موزه پیشاور در دوره استعماری بریتانیا به منظور نگهداری و نمایش آثار باستانی و هنری منطقه تأسیس شد. بریتانیایی‌ها به‌ویژه به آثار بودایی که از تمدن گاندهارا باقی مانده بود، علاقه‌مند بودند و این موزه به عنوان مکانی برای نگهداری این آثار به وجود آمد. آثار گاندهارا که شامل مجسمه‌ها، نقش‌ها و اشیاء دیگر است، اصلی‌ترین مجموعه‌ای است که در موزه پیشاور به نمایش گذاشته شده است.

مجموعه‌های موزه

موزه پیشاور به خاطر مجموعه‌های متنوع و غنی خود شهرت دارد. یکی از برجسته‌ترین مجموعه‌های این موزه، آثار گاندهارا است. تمدن گندهارا که از قرن سوم قبل از میلاد تا قرن پنجم میلادی در منطقه فعلی خیبرپختونخوا و بخش‌هایی از افغانستان امروزی شکوفا شد، به دلیل هنرهای بودایی و به ویژه مجسمه‌های بودا معروف است. این آثار نمایانگر تأثیر هنر یونانی-رومی بر هنر بودایی هستند و بسیاری از آن‌ها در موزه پیشاور به نمایش گذاشته شده‌اند.

علاوه بر آثار گاندهارا، موزه پیشاور دارای مجموعه‌های دیگری از هنر اسلامی، سکه‌های باستانی، دست‌نوشته‌ها و اشیاء فرهنگی متعلق به دوره‌های مختلف تاریخ پاکستان است. آثار اسلامی این موزه شامل خوشنویسی‌ها، ظروف سفالی و اشیاء تزئینی است که نمایانگر تاریخ و فرهنگ اسلامی منطقه هستند.

آثار باستانی مهم در موزه پیشاور:

بزرگترین مجسمه کشف شده در جهان مجسمه‌های بودا:

5. مجسمه‌های بودا: یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین مجموعه‌های موزه پیشاور، مجسمه‌های بودایی متعلق به تمدن گندهارا است. این مجسمه‌ها نمایانگر تأثیرات هنر یونانی-رومی بر هنر بودایی هستند و به ویژه در نمایش حالات مختلف بودا و حکاکی‌های مرتبط با زندگی او شهرت دارند. این مجسمه ای از گوتاما بودا بزرگترین مجسمه کشف شده در جهان است.

وزن این مجسمه 1500 کیلوگرم و ارتفاع آن 9 فوت است. مجسمه بودا در سال 1909 در منطقه سری بهلول شهر مردان ایالت خیبرپختونخوا کشف شده بود.

مجسمه‌های دیگر بودا در موزه پیشاور عمدتاً با جزئیات دقیق و هنری خاص همراه بوده و گوتاما بودا را در حالات مختلف نشان می‌دهند، از جمله در حالت مراقبه، ایستاده یا نشسته با دستانی در حالت‌های نمادین (مودرا). این مجسمه‌ها از سنگ ساخته شده و دارای جزئیات دقیق در حکاکی و طراحی هستند که نشان‌دهنده مهارت بالای هنرمندان آن دوره است.

بسیاری از مجسمه‌های بودا در موزه پیشاور از وادی سوات به دست آمده‌اند. سوات که به عنوان "سرزمین بودا" شناخته می‌شود، دارای معابد و استوپاهای متعددی است که آثار بودایی در آنها کشف شده است. همچنین تکسیلا نیز یکی دیگر از مراکز مهم تمدن گاندهارا بود که آثار هنری فراوانی از آنجا کشف شده و به موزه پیشاور منتقل شده است.

این موزه از لحاظ تعداد مجسمه های بودا و هنر مجسمه سازی در زمان قدیم، غنی ترین موزه جهان است و به همین دلیل کشورهای جهان از جمله چین، سویس و ژاپن اشیاء آن را برای نمایش به امانت می برند و موزه از این بابت در آمدخوبی کسب می کند. اخیرا مجسمه بودا موزه پیشاور از 12 دسامبر 2018 تا 31 مارس 2019 در موزه زوریخ در سوئیس به نمایش گذاشته شده بود.

نقش‌های برجسته: آثار حجاری شده از داستان‌های زندگی بودا و دیگر موضوعات مذهبی، که به خوبی هنر و اعتقادات مذهبی مردمان آن دوره را به تصویر می‌کشند و نمایانگر تبادلات فرهنگی و مذهبی در دوره‌ای هستند که گاندهارا به عنوان پلی میان فرهنگ‌های شرق و غرب عمل می‌کرد.

سکه‌های باستانی: موزه پیشاور دارای یک مجموعه گسترده از سکه‌های باستانی است که از دوره‌های مختلف تاریخ این منطقه به جا مانده‌اند. این سکه‌ها شامل سکه‌های دوره یونانی-باختری، کوشانی، ساسانی، امپراتوری هندو یونانی، کوشانی، هون، هندو و سکه‌های دوره اسلامی و همچنین دوره غزنوی، غوری، تغلق، لودی، مغول، سیک و بریتانیا نیز برای نمایشگاه نگهداری می شود. این سکه های گرد، مربع و بیضی شکل از طلا، نقره، مس و برنز ساخته شده اند. در مجموع 8625 سکه وجود دارد.

آثار اسلامی:

خوشنویسی‌ها: موزه پیشاور دارای مجموعه‌ای از خوشنویسی‌های اسلامی است که شامل قرآن‌های دست‌نویس، کتیبه‌ها و متون مذهبی دیگر است.

اشیاء تزئینی: این بخش شامل ظروف سفالی، فلزی و اشیاء تزئینی اسلامی است که به هنر و فرهنگ دوره‌های مختلف اسلامی در منطقه اشاره دارد.

اشیاء مردم‌نگاری:

این بخش شامل مجموعه‌ای از اشیاء مربوط به زندگی روزمره، پوشاک، ابزارها و هنرهای دستی مردمان مختلف منطقه خیبرپختونخوا است.

در همین بخش نگاهی دقیق به فرهنگ کل خیبر پختونخوا و قبایل کلاش شده است. کلاش یا کایلاش قبیله ای در چیترال در نزدیکی مرز با افغانستان است که اکثر آنها دارای اعتقاد خاص خود بوده و غیرمذهبی هستند. در اینجا لباس های زیبا، تابوت، زیور آلات، ظروف و دیگر اقلام مفید این قبیله نگهداری می شود. علاوه بر این، اقلامی که آداب و سنن سایر اقوام پشتون را نشان می‌دهند مانند لباس، سلاح، زره، وسایل چرمی و مفرغی و چهارپایه‌های چوبی را شامل می‌شود.

گالری نقاشی:

شامل تابلوهای نقاشی از ملکه ویکتوریا و همسر وی  و چند تابلوی نقاشی دیگر می باشد.

آثار باستانی ایرانی در موزه پیشاور

موزه پیشاور به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، مجموعه‌ای از آثار باستانی را از تمدن‌های مختلف در خود جای داده است. اگرچه بیشتر آثار موزه مربوط به تمدن‌های محلی مانند گاندهارا و دوره‌های بودایی است، اما به دلیل ارتباطات تاریخی و فرهنگی ایران با منطقه خیبرپختونخوا و به طور کلی شبه‌قاره هند، تعدادی از آثار باستانی مرتبط با ایران نیز در این موزه یافت می‌شود. این آثار نه تنها به عنوان گواهی بر تبادلات تجاری و فرهنگی، بلکه به عنوان نمادی از نفوذ و تأثیر فرهنگ ایرانی در این منطقه شناخته می‌شوند. موزه پیشاور به عنوان یکی از مهم‌ترین موزه‌های پاکستان، این آثار را در کنار دیگر مجموعه‌های خود نگهداری می‌کند تا بازدیدکنندگان را با تاریخ و فرهنگ غنی منطقه و تأثیرات متقابل تمدن‌های مختلف آشنا کند.

از سال 1382 در این موزه تاریخی با توافق رئیس موزه و وابسته فرهنگی وقت ج.ا.ا. در پیشاورغرفه نسبتا  بزرگ و مناسبی برای نمایش آثار صنایع دستی ایران  در این موزه تاریخی  اختصاص یافته  و بعضی از آثار معاصر به نمایش گذاشته شده است.

برخی از آثار ایرانی موجود در این موزه عبارتند از:

سکه‌های دوره ساسانی:

موزه پیشاور دارای مجموعه‌ای از سکه‌های ساسانی است که از دوره‌های مختلف این امپراتوری جمع‌آوری شده‌اند. سکه‌های ساسانی معمولاً با تصاویر پادشاهان ساسانی و نمادهای زرتشتی مانند آتشدان همراه هستند و نشان‌دهنده تبادلات تجاری و فرهنگی بین ایران و مناطق همجوار از جمله خیبرپختونخوا هستند.

ظروف و اشیاء فلزی:

برخی از ظروف و اشیاء فلزی که احتمالاً به دوره ساسانی یا قبل از آن مربوط می‌شوند، در موزه پیشاور نگهداری می‌شوند. این اشیاء ممکن است شامل ظروف تزئینی، گلدان‌ها و اشیاء روزمره باشند که سبک و تکنیک‌های ساخت آنها مشابه آثار باستانی ایرانی است.

تأثیرات هنر ساسانی در آثار گاندهارا:

در برخی از مجسمه‌ها و نقش‌های برجسته گاندهارا که در موزه پیشاور به نمایش گذاشته شده‌اند، می‌توان تأثیرات هنر ساسانی و حتی الهام‌گیری از سبک‌های ایرانی را مشاهده کرد. این تأثیرات ممکن است در جزئیات تزئینی و استفاده از نمادها و الگوهای ایرانی نمایان باشد.

دست‌نوشته‌ها و کتیبه‌ها:

ممکن است در موزه پیشاور برخی از دست ‌نوشته ‌ها و کتیبه ‌هایی که به زبان پهلوی یا فارسی باستان نگاشته شده ‌اند نیز یافت شود. این دست ‌نوشته ‌ها و کتیبه ‌ها می‌ توانند مربوط به دوره‌ های تاریخی باشند که ایران تأثیر فرهنگی و سیاسی زیادی در منطقه داشته است. علاوه بر این نسخه های قرآن که با دست نوشته شده و همچنین نسخه ای از شاهنامه فردوسی و سنگ نبشته ای به خط فارسی از دوره سلطنت پادشاه "شاه جهان" از آثار دیگر این موزه است.

هنر تزئینی:

برخی از آثار تزئینی موجود در موزه پیشاور که از دوره‌های مختلف اسلامی و قبل از آن به جا مانده‌اند، ممکن است دارای الگوها و طراحی‌هایی باشند که از هنر ایرانی الهام گرفته‌اند. این آثار می‌توانند شامل پارچه‌ها، قالی‌ها، و دیگر اشیاء تزئینی باشند.

اهمیت فرهنگی و تاریخی

موزه پیشاور نه تنها مکانی برای نگهداری و نمایش آثار باستانی است، بلکه به عنوان مرکز تحقیقاتی و آموزشی نیز فعالیت می‌کند. این موزه با برگزاری نمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی، نقش مهمی در ترویج و حفاظت از فرهنگ و تاریخ منطقه ایفا می‌کند. این موزه برای محققان و دانشجویان تاریخ، باستان‌شناسی و هنرهای اسلامی نیز یک منبع بی‌نظیر است.

موزه پیشاور به عنوان یکی از مهم‌ترین موزه‌های پاکستان، گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ و فرهنگ این کشور را در خود جای داده است. این موزه نه تنها نمایانگر میراث غنی خیبرپختونخوا و تمدن‌های مختلفی است که در این منطقه شکوفا شده‌اند، بلکه پلی است میان گذشته و حال، که از طریق آن می‌توان تاریخ و فرهنگ غنی پاکستان را بهتر درک کرد. بازدید از موزه پیشاور برای هر کسی که به تاریخ، فرهنگ و هنر علاقه‌مند است، تجربه‌ای ارزشمند و آموزنده خواهد بود.

منابع:

https://ur.wikipedia.org/wiki

https://dailypakistan.com.pk/16-Dec-2018/897096

https://paktourismportal.com/peshawar-museum/

https://www.nawaiwaqt.com.pk/14-Apr-2019/1005158

https://dunya.com.pk/index.php/special-feature/2017-03-21/18078

https://archive.org/details/ProblemsOfChronologyInGandharanArt

https://archive.org/details/GandharanSculpturesInPeshawarMuseum

https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2010/04/100325_l42_pishvar_museum

https://www.bbc.com/urdu/pakistan/story/2007/01/070104_peshawar_museum_ur

https://jang.com.pk/news/586618-peshawar-buddha-statue-features-in-swiss-exhibition

https://www.swissinfo.ch/eng/culture/peshawar-to-zurich_how-you-move-a-priceless-1-5-ton-buddha-across-continents/44750306